İranlı yetkililer: Cumhurbaşkanı Reisi hayatını kaybetti

Fotoğraf: AA

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin bulunduğu helikopter, zorlu hava koşulları nedeniyle Doğu Azerbaycan eyaletinde dağlık arazide kaza yaptı. İran devlet televizyonu, dünkü helikopter kazasında Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın yanı sıra Tebriz Valisi Malik Rahmeti ve İran lideri Hamaney’in Tebriz Temsilcisi Muhammed Ali Al-i Haşim’in de aralarında yer aldığı 9 kişinin hayatını kaybettiğini duyurdu. Kaza sonrası helikopterin enkazına ilişkin görüntüler de paylaşıldı.

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin bulunduğu helikopter, zorlu hava koşulları nedeniyle dün akşam saatlerinde Doğu Azerbaycan eyaletinde dağlık arazide kaza yaptı. Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan da içerisinde yer aldığı helikopterin enkazı bulundu. İran’ın resmi haber ajansı IRNA, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve heyetini taşıyan helikopterin yerinin bulunduğunu duyurdu. İran Devlet Televizyonu, Reisi ve heyetini taşıyan helikopter enkazında yaşam belirtisinin olmadığını belirtti. İran devlet medyası helikopterde herhangi bir yaşam belirtisi olmadığını duyururken, İranlı yetkililer helikopterde bulunan Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın kazada hayatını kaybettiğini açıkladı.

İRNA’da yer alan haber göre helikopterde bulunan Tebriz Cuma İmamı ve İslam Hukukçusu El Haşim, Doğu Azerbaycan Valisi Dr. Melik Rahmeti de yaşamını yitirdi.

HELİKOPTER, 15 SAAT SONRA BULUNDU

Helikopterin, kaza haberinden yaklaşık 15 saat sonra bulunmasına ilişkin son gelişmeler şöyle:

İran Kızılayı Başkanı Pir Hüseyin Kolivend, devlet televizyonuna yaptığı açıklamada helikopter enkazını bulduklarını, ulaşmaları için 2 kilometre kaldığını duyurdu. Kolivend, “Helikopter bulundu. helikopteri görüyoruz, hepimiz olay yerine doğru gidiyoruz. 2 kilometre mesafede. Durum iyi değil” dedi.

DEVLET TELEVİZYONU: YAŞAM BELİRTİSİ YOK

İran devlet televizyonu da, enkazda yaşam belirtisi olmadığını duyurdu.

‘TAMAMEN YANDI’ İDDİASI

Reuters’a ismini vermeden konuşan bir yetkili ise helikopterin tamamen yandığını iddia etti. Yetkili, helikopterdekilerin hepsinin ölmüş olduğundan şüphelenildiğini söyledi.

‘AKINCI İHA ISI KAYNAĞI TESPİT ETTİ’

Anadolu Ajansı’nın haberine göre helikopter, Türkiye’nin yardım için gönderdiği Akıncı İHA’nın bir ısı kaynağını tespit ederek koordinatlarını İran makamlarıyla paylaşması sonrasında bulundu.

BARAJ AÇILIŞINDAN DÖNÜYORDU

Kaza sırasında Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile iki ülke sınırındaki Aras Nehri’ne yapılan iki yeni barajın ortak açılış töreninden dönüyordu. Helikopter, İran’ın Doğu Azerbaycan vilayetindeki Culfa yakınlarında, dağlık alanda ormana düştü.

NE OLMUŞTU?

Cumhurbaşkanı Reisi, dün helikopterle İran-Azerbaycan sınırında bir barajın açılış törenine katılmıştı.

İran devlet televizyonu, Reisi’nin helikopterinin bölgeden dönerken sert iniş yapması suretiyle kaza meydana geldiğini; Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Eyalet Valisi Malik Rahmeti ve Tebriz Cuma İmamı Ayetullah Ali Haşim’in de helikopterde bulunduğunu duyurmuştu.

Arama kurtarma ekipleri, olumsuz hava şartları nedeniyle çalışmaların güçlükle sürdüğünü bildirmiş, İran, Türkiye’den havadan arama çalışması yapmak için insansız hava aracı (İHA) talep etmişti.

Türkiye’nin, İran Cumhurbaşkanı Reisi ve bazı yetkililerin geçirdiği helikopter kazasına ilişkin arama faaliyetlerinde görevlendirdiği Akıncı İHA, helikopterin enkazı olabileceği düşünülen ısı kaynağını tespit ederek koordinatlarını İran makamlarıyla paylaşmıştı.

İran devlet televizyonu, Akıncı İHA’nın tespitlerinin ardından bulunan İran Cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı Abdullahiyan’ı taşıyan helikopterin enkaz noktasında yaşam belirtisi olmadığını duyurmuştu.

İRAN CUMHURBAŞKANI İBRAHİM REİSİ KİMDİR?

İbrahim Reisi, 14 Aralık 1960’ta Meşhed’de doğdu. Hukukçu olan Reisi, 1979’daki devrimin ardından kariyerine 1981’de Kereç savcısı olarak başladı. Görevinde hızla yükselen Reisi, kısa sürede Tahran Başsavcı Vekilliği makamına oturdu.

İran’da 2021 seçimlerini kazanarak cumhurbaşkanı olan İbrahim Reisi, ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e en yakın isimlerden biri olarak görülüyordu.

85 yaşındaki Hameney’in potansiyel selefi gözüyle de bakılan Reisi, bir yandan sertlik yanlısı bir din adamı ve 1980’lerde İslam Devrimi karşıtı binlerce siyasi mahkumun idam edilmesinde sorumluluğu bulunan eski bir yargı yetkilisiydi. Son olarak, Kürt kadın Jîna Mahsa Amini’nin 16 Eylül 2022’de ‘ahlak polisi’ tarafından gözaltına alınması sonrası ölmesi üzerine patlak veren ve çok sayıda eylemcinin öldürüldüğü, gözaltına alındığı ve bazılarının idam edildiği protestolardaki sert tavrıyla tepki çekti.

Reisi, destekçilerinin gözündeyse, bölgedeki Amerikan ve İsrail politikalarına karşı ‘direniş ekseni’nin önde gelen aktörlerinden biriydi, İran’ın nükleer programı konusunda taviz vermemesi de taraftarlarından övgü toplamıştı.

Reisi 1960 yılında, İran’ın ikinci büyük kenti olan ve Şiilerin kutsal saydığı Meşhed’de doğdu. Din görevlisi olan babası, İbrahim Reisi beş yaşındayken öldü. Reisi ise babasının izinden giderek, 15 yaşındayken kutsal Kum kentinde ilahiyat okumaya başladı.

HAMANEY’E 1980’LERDEN BERİ YAKIN

Öğrencilik yıllarında, Batı destekli Şah yönetimine karşı kitlesel protestolara katıldı. Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin liderliğindeki 1979 İran İslam Devrimi’nin Şah yönetimini devirmesi sonrasında ise yargıda görev yapmaya başladı. Çeşitli kentlerde savcılık yaparken, bir yandan da 1981’de cumhurbaşkanı seçilen Ayetullah Ali Hamaney tarafından eğitiliyordu.

‘ÖLÜM KOMİTESİ’ DÖNEMİ UNUTULMADI

Reisi, daha 25 yaşındayken Tahran’da savcı yardımcılığına getirildi. Bu pozisyondayken, 1988 yılında kurulan ve sonradan ‘Ölüm Komitesi’ olarak anılacak gizli mahkemelerdeki dört yargıçtan biri oldu. Söz konusu mahkemelerde siyasi faaliyetleri nedeniyle zaten cezaevinde bulunan binlerce siyasi hükümlü yeniden yargılandı ve idam cezasına çarptırıldı. Bu kişilerin büyük çoğunluğu, solcu Halkın Mücahitleri Örgütü’ne üyeydi.

İnsan hakları grupları, yaklaşık 5 bin kadın ve erkeğin idam edilip isimsiz toplu mezarlara gömülmesindeki sorumluluğu gerekçesiyle, Reisi’den eleştirilerini hiç esirgemedi. Reisi ise bu idam cezalarındaki rolünü hiçbir zaman kabul etmedi. Bununla birlikte, söz konusu idamların, Ayetullah Humeyni’nin bir fetvasına dayanmaları gerekçesiyle meşru olduğunu savundu.

Reisi sonrasında, devlet makamlarında hızla yükseldi. 1989-1994 arasında Tahran Başsavcılığı görevinde bulundu. 1994’te Devlet Denetleme Kurumu Başkanlığı’na atandı, bu görevde 10 yıl kaldı. 2004’e gelindiğinde ise Yargı Erki Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı. 2014’te İran Genel Başsavcılığı’na atandı. 2016’daysa, Hamaney tarafından, İran’ın en önemli ve varlıklı kuruluşlarından biri olan İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanlığı’na getirildi.

2017 SEÇİMLERİNİ RUHANİ’YE KARŞI KAYBETTİ

Reisi, cumhurbaşkanlığına ilk kez 2017’de aday oldu. Bu seçimleri, ilk turda yüzde 57 oranında oy alan mevcut cumhurbaşkanı Hasan Ruhani kazandı, ikinci olan Reisi’nin oranı yüzde 38’de kaldı.

Seçim yenilgisi, Reisi’nin imajını zedelemedi. Hamaney kendisini Mart 2019’da, ülkenin en güçlü pozisyonlarından biri olan Yargı Erki Başkanlığı’na getirildi. Reisi bu görevdeyken, eski Yargı Erki Başkanı Ayetullah Amuli Sadık Laricani’nin dönemiyle ilgili üst düzey yargı yetkililerine yönelik “yargıda yolsuzluk” soruşturmalarını başlattı; görev süresi boyunca sık sık ülkenin en büyük sorunlarından sayılan yolsuzlukların üzerine gitme vurgusu yaptı. 2021 seçimlerinde de kampanyasını, yolsuzluk karşıtlığı üzerine kurdu.

Yargı Erki Başkanlığı sürecinde, uyuşturucu bağlantılı suçlara idam cezası verilmesi ve bu cezaların infaz edilmesi konusunda reformlar yaparak öldürülen mahkum sayısını azalttı. Ancak özellikle de Kürt kadın Jîna Mahsa Amini’nin 16 Eylül 2022’de ‘ahlak polisi’ tarafından gözaltına alınması sonrası ölmesi üzerine patlak veren protestolarda eylemcilere verilen idam cezalarının baş sorumlularından biri olarak görüldü.

ABD’NİN YAPTIRIM LİSTESİNDE

ABD’nin eski başkanı Donald Trump, siyasi tutukluların idam edilmesinde ve 2009’daki seçimlerden sonra protestoların bastırılmasında oynadığı rol gerekçesiyle Kasım 2019’da, Reisi’yi yaptırım listesine aldı.

Reisi’nin özel hayatıyla ilgili ise çok fazla şey bilinmiyor. Eşi Cemile Reisi, Tahran’daki Şehit Beheşti Üniversitesi’nde ders veriyor. Çiftin iki yetişkin kızı var. Aynı zamanda, Reisi’nin kayınpederinin Meşhed’de sertlik yanlısı tavrı ile tanınan din görevlisi Ayetullah Ahmed Alamolhoda olduğu biliniyor.

MUHALİFLER TARAFINDAN “KATLİAM AYETULLAHI” OLARAK ADLANDIRILIYOR

İbrahim Reisi, İran devrim lideri Humeyni’nin talimatıyla 1988 yılında hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını veren komitede yer aldı.

Rejim muhalifleri tarafından “ölüm komitesi” olarak adlandırılan 4 kişilik heyette yer alan Reisi, muhaliflerce “katliam ayetullahı” olarak adlandırılıyor. O dönem yaklaşık 3 bin kişinin idam edildiği öne sürülüyor.

Humeyni’nin ölümü sonrası Hamaney döneminde devlet makamlarında hızla yükseldiği gözlenen Reisi, 1989-1994 yıllarında Tahran Başsavcılığı görevinde bulundu. 1994 yılında Devlet Denetleme Kurumu Başkanlığına atanan Reisi, 10 yıl boyunca bu görevde kaldı.

Reisi, daha sonra 2004’te Yargı Erki Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı. 2014 yılında İran Genel Başsavcılığı görevine atanan Reisi, 2016 yılında yine Hamaney tarafından Meşhed kentindeki İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanlığına getirildi.

Ülkede 19 Mayıs 2017’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olan Reisi, dönemin Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye karşı seçimleri kaybetti.

Reisi, kendisinden önceki Yargı Erki Başkanı Ayetullah Amuli Sadık Laricani’nin, Hamaney tarafından görevden alınarak Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi başkanlığına atanmasının ardından Mart 2019’da boşalan Yargı Erki Başkanlığı’na getirildi.

2021’DEN BERİ CUMHURBAŞKANI GÖREVİNDE

Laricani’nin görev yaptığı dönemle ilgili üst düzey yargı yetkililerine yönelik “yargıda yolsuzluk” soruşturmalarını başlatan Reisi, görev yaptığı süre boyunca sık sık ülkenin en büyük sorunlarından sayılan yolsuzlukların üzerine gitme vurgusu yaptı.

Siyasi tutukluların idam edilmesinde ve 2009’daki sosyal çalkantıların bastırılmasında oynadığı rol nedeniyle Kasım 2019’da ABD tarafından yaptırım listesine alınan Reisi, idamlarda oynadığı rol hakkında kamuoyunun önünde hiçbir açıklama yapmadı.

2021’de gerçekleştirilen seçimlerde ise İran Cumhurbaşkanı oldu.

İRAN DIŞİŞLERİ BAKANI HÜSEYİN EMİR ABDULLAHİYAN KİMDİR?

Hüseyin Emir Abdullahiyan, 1964 yılında İran’ın Simnan eyaletine bağlı Damgan kentinde doğdu.

1991 yılında Tahran Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olan ve Farsça, Arapça ile İngilizce bilen Abdullahiyan, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde bir süre Bahreyn Büyükelçisi olarak görev yaptı.

Daha sonra Ahmedinejad ve Hasan Ruhani dönemlerinde Arap ve Afrika İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcılığı yapan Abdullahiyan, 3 yıl yardımcılığını da yaptığı eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif sonrası Ağustos 2021’de Dışişleri Bakanı oldu.

Abdullahiyan, Dışişleri Bakanlığı görevinden önce, son olarak Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf’ın Uluslararası İlişkilerden Sorumlu Özel Yardımcılığı görevini yürütüyordu.

Abdullahiyan’ın Dışişleri Bakanlığı döneminde, İran, Tahran ile Riyad arasında yaşanan gerginliğin ardından 7 yıl sonra Suudi Arabistan ile Mart 2023’te diplomatik ilişkilerin yeniden başlatılması ve büyükelçiliklerin karşılıklı olarak açılması konusunda anlaşma sağlandı.

Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı geçici olarak görevi devralacak

İran Anayasası’nın 131’inci maddesi, cumhurbaşkanının ölümü halinde cumhurbaşkanının seçilememesi hallerinde, ülke liderinin (Ali Hamaney) atamasıyla, birinci cumhurbaşkanı yardımcısının cumhurbaşkanının yetki ve sorumluluklarını devralmasını öngörüyor.

Meclis başkanı, yargı erki başkanı ve birinci cumhurbaşkanı yardımcısından oluşan kurul, yani yasama, yürütme ve yargı başkanları, yeni bir cumhurbaşkanının en fazla 50 gün içerisinde seçilmesi için süreci düzenlemekle yükümlü.