Dünyanın dört bir yanındaki Filistinliler için 15 Mayıs “El Nakba” yani “Felaket Günü” demek. Filistinliler bugün, Ä°srail Devleti’nin kurulmasıyla evlerini terk etmek zorunda bırakılıp mülteci konumuna düşmelerini anıyor.
Dünyanın dört bir yanındaki Filistinliler, 15 Mayıs’ı “El Nakba” yani “Felaket Günü” olarak anıyor.
1947’nin son aylarından 1949 baÅŸlarına kadar 750 binden fazla Filistinli, Ä°srail devletine dönüşen topraklarını terk etmek zorunda kalarak mülteci oldu.
Birçoğu ya gitmeye zorlandı ya da güvenlik endişesiyle gitmek zorunda kaldı.
Nakba Günü’nde, hem o yerinden edilme günleri, hem de sonraki onlarca yıl boyunca milyonlarca Filistinlinin bitmeyen sürgünü anılıyor.
El Nakba günü o tarihten bu yana gerilime gebe bir gün. Geçmişte anmaların şiddete evrildiği de oldu.
Peki o gün ne oldu ve Filistinlilerin Nakba’da kaybettikleri evlerinin sembolü olan “dönüş anahtarı” nasıl ortaya çıktı?
Siyonizmin yükselişi ve Arap isyanı
19. yüzyılın sonlarında Siyonizm, Avrupa’da büyüyen bir siyasi hareket olarak ortaya çıktı.
Siyasal Siyonizmin kurucusu Theodor Herzl, 1896 yılında, Yahudilere ait bir devletin kurulmasının, Avrupa’da yüzlerce yıldır süren antisemitik duygu ve saldırılara çare olacağını söylemiÅŸti.
Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu’nun dağılmasıyla, Filistin olarak bilinen bölgenin kontrolünü ele geçiren Ä°ngiltere, 1917 yılında Balfour Deklarasyonu’nu yayımladı.
Belge, “Filistin’de Yahudi halkı için bir ulusal yurt kurulmasına” yardımcı olmayı vaat ediyordu.
Ayrıca “Filistin’deki Yahudi olmayan toplulukların sivil ve dini haklarına zarar verebilecek hiçbir ÅŸeyin yapılmaması gerektiÄŸi” de belgede yer alıyordu.
Özellikle DoÄŸu Avrupa’da artan zulümden kaçan binlerce Yahudi göçmen bölgeye (Ä°ngiliz mandası olan Filistin’e) kaçtı.
Yahudi göçünün hızla artmasıyla birlikte, 1920’ler ve 1930’lar boyunca Yahudiler ile Filistinliler arasında ÅŸiddetli çatışmalar yaÅŸandı. Ä°lk çatışmalarda her iki taraftan da yüzlerce kiÅŸi yaÅŸamını yitirdi.
Yahudi göçmenler hem küçük ölçekli çiftçilerden hem de Arap seçkinlerinden büyük miktarlarda arazi satın aldılar. Ancak, artık sahip oldukları çiftliklere yerleşip kiracı Arap çiftçileri buralardan çıkarmaya başladıklarında, onlara yönelik duygular da zamanla sertleşti.
1936’da Filistinli Araplar, Ä°ngiliz yönetimine karşı Arap Ä°syanı olarak bilinen büyük ölçekli bir ayaklanma baÅŸlattılar. Talepleri Arapların bağımsızlığını kazanması ve Yahudi göçü ile toprak satın alma politikasına son verilmesiydi.
Tarihçiler, ayaklanmanın sona erdiÄŸi 1939 yılına kadar 5 binden fazla Arap’ın öldürüldüğünü ve 15 binden fazla Arap’ın yaralandığını söylüyor.
Ayrıca İngiliz ve Yahudi kayıplarının yüzlerce olduğu belirtiliyor.
Arap Ä°syanı’nın ardından Ä°ngiliz hükümeti, sonraki beÅŸ yıl boyunca Filistin’e Yahudi göçünü ciddi ÅŸekilde kısıtlayan ve daha fazla Yahudi göçü için Arapların rızasını öngören Beyaz Kitap’ı (1939) yayımladı.
Ä°ngiltere ayrıca sonraki 10 yıl içinde, mümkün olması halinde, Filistinlilerin ve Yahudilerin hükümeti paylaÅŸacağı bağımsız bir Filistin devleti kurma sözü verdi. Ä°ngiliz mandasına son verilmesini ve Filistin’e bağımsızlığı öngördü.
Her ne kadar bu, Arap müzakereciler için kısmi bir zafer olsa da bölgeye barış gelmedi. Yahudi paramiliter gruplarla İngiliz birlikleri arasında çatışmalar başladı.
Sonraki yıllarda Ä°ngilizler, burayı yönetmeye devam edemeyeceklerini, ne Arap ne de Yahudi temsilciler arasında iÅŸ birliÄŸi kuramadıklarını gördüler. Bölgeye büyük ölçekli göçü durdurmayı baÅŸaramamışlardı.Ayrıca Ä°ngiliz donmamasının Yahudi mültecilerle dolu gemilerin geliÅŸini zaman zaman ÅŸiddet kullanarak durdurmaya çalışması nedeniyle Ä°ngiltere’nin itibarının zedelendiÄŸini düşünenler de vardı.
BM Filistin paylaşım planı:
1947’de Ä°ngiliz hükümetinin Filistin’deki manda yönetimini sona erdirmeyi planladığını açıklamasının ardından BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) ülkeleri 181 sayılı kararı kabul etti.
Kararda, Filistin’in Yahudi ve Arap devletlerine bölünmesi ve Kudüs’ün BM idaresi altına alınması çaÄŸrısında bulunuluyordu.
Belgeye göre plan, bölge topraklarının yaklaşık yüzde 55’ini Yahudilere tahsis ediyordu.
Bu, Filistinli Arapların çoÄŸunlukta olduÄŸu birçok ana ÅŸehri ve Hayfa’dan Yafa’ya kadar olan önemli kıyı ÅŸeridini içeriyordu.
Arap devletine daha güneydeki kıyı şeridinin üçte biri tahsis edildi. Zamanın Arap liderleri, bu bölünmenin kendilerinin önemli tarım arazilerine ve limanlara doğrudan erişimini engelleyeceğini düşünüyordu.
Planın adil olmadığını ve “kendi kaderini tayin etmeye” dair BM kararına aykırı olduÄŸunu savunarak, planı reddettiler.
Ancak BM, toprakların bölünmesi ve bir Yahudi devleti ile bir Arap devletinin kurulması yönünde oy kullandı.
Ä°srail’in bağımsızlık ilanından önceki aylarda, Arap milisler Yahudi yerleÅŸimlerine, Yahudi milisler ise Filistin köylerine saldırılar düzenledi. Bu saldırılar birçok Filistinlinin köylerini terk etmesine neden oldu. Ä°ngiliz yönetimine karşı ÅŸiddet de arttı.
1948’in baÅŸlarında Yahudi savaşçılar saldırılarını yoÄŸunlaÅŸtırarak Yahudi devletine tahsis edilen bölgeleri ele geçirdi, ancak bununla kalmayarak Arap devletine tahsis edilen önemli bölgeleri de ele geçirmeye baÅŸladılar.
Birinci Arap-İsrail Savaşı
14 Mayıs 1948’de Filistin’deki Ä°ngiliz mandası sonra erdi ve Ä°srail bağımsızlığını ilan etti.
Suriye, Mısır, Ürdün, lübnan, Suudi Arabistan ve Irak bölgeyi işgal etti. Sahada başı Mısır ve Ürdün orduları çekiyordu.
Ä°srail, Arap ordularını yenilgiye uÄŸrattı ve ardından 1947’deki planda Filistinli Araplara tahsis edilmiÅŸ olan bölgeleri de iÅŸgal etti.
SavaÅŸ Ocak 1949’da Ä°srail ve Mısır arasında -sonradan Lübnan, Ãœrdün ve Suriye’nin de dahil olduÄŸu- ateÅŸkes anlaÅŸmasının imzalanmasıyla sona erdi.
SavaÅŸ bittiÄŸinde bölge topraklarının büyük kısmı Ä°srail’in kontrolüne geçmiÅŸti.
Ãœrdün Batı Åžeria olarak anılan bölgeyi, Mısır da Gazze’yi iÅŸgal etti.
Kudüs, batısı İsrail güçlerinde, doğusuysa Ürdün güçlerinde olmak üzere bölündü.
Ortada bir barış anlaşmasının olmaması, sonraki yıllarda sürecek olan savaş ve çatışmaların da bir habercisiydi.
‘Geri dönüş hakkı’
Filistinlilerin anavatanlarına “geri dönüş hakkı”, çözülmesi gereken ana taleplerinden biri.
Filistinlilerin geri dönüş ya da tazminat hakkı BM Genel Kurulu’nun 11 Aralık 1948’de kabul ettiÄŸi 194 sayılı kararla da uluslararası olarak tanındı.
Bu karar “evlerine geri dönerek komÅŸularıyla barış içinde yaÅŸamak isteyen mültecilere mümkün olan en yakın zamanda bu iznin verilmesini” öngörüyordu.
Ancak İsrail, Filistinlilere geri dönüş hakkının verilmesinin, bundan yararlanacak insan sayısı bakımından, Yahudi devletinin varlığını sona erdireceğini öne sürdü.
İsrail sorunun ancak, kendilerinin güvenlik ve barış içinde yaşama hakkını tanıyan, kapsamlı bir barış anlaşmasıyla çözüleceğini savunuyordu.
Bugün BM verilerine göre, ilk kuşak ve çocukları da dahil olmak üzere, yaklaşık 5 milyon Filistinli mülteci bulunuyor.
Bunların üçte birine yakını; Ãœrdün, Lübnan, Suriye, Gazze Åžeridi ve DoÄŸu Kudüs de dahil Batı Åžeria’da bulunan, 58 mülteci kampında yaşıyor.
Geri dönüş anahtarı: ‘Umudun sembolü’
KAYNAK, GETTY IMAGES
El Nakba olarak anılan bu tarihi süreçte evlerini terk etmek zorunda bırakılan Filistinliler, kısa bir süre sonra geri dönecekleri ümidiyle ev anahtarlarını da yanlarında götürmüştü.
Artık bu anahtarlar, kaybettikleri evlerinin ve “geri dönüş haklarının” bir sembolü olarak, bir kuÅŸaktan diÄŸerine aktarılıyor.
Bu anahtarlar Filistinli mülteciler için umudun ve direncin bir sembolü.
KAYNAK, GETTY IMAGES
El Nakba’nın resmi anma günü olması
Filistinliler yurtlarından edilmelerini onyıllar boyunca bir ulusal trajedi olarak andılar. 1998 yılındaysa Filistin Yönetimi lideri Yaser Arafat 15 Mayıs’ı resmi anma günü ilan etti.
2022’de BM tarihinde bir ilk gerçekleÅŸti ve BM Genel Kurulu 15 Mayıs 2023’te bu yıldönümünün anılmasını talep etti.
El Nakba halen Filistinlilerin hayatını şekillendirmeye devam ediyor. Geçmişten gelen bu felaketin izleri, hiçbir çözüm işaretinin görünmediği asırlık bir çatışmada yaşamaya devam ediyor.
Haber, değiştirilmeden kaynağından otomatik olarak eklenmiştir
